Maand: augustus 2014
Zwartkijkers: aangeleerd of afgeleerd?
Tussen alle nieuwsberichten over de spanningen in de Oekraïne, gruweldaden van de ISIS-strijders, onlusten in Ferguson, explosies en ander leed, lees ik dit: ‘Sint moet een roetpiet krijgen’. Dat is nog eens goed nieuws! Een verrassende conclusie uit een studie van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en de Stichting Nationaal Sint Nicolaas Comité. En dat allemaal nadat bijna een jaar geleden de discussie rond Zwarte Piet losbarstte, omdat deze illustere figuur een symbool van discriminatie en onderdrukking zou zijn. Van de week leek de HEMA al de handen te branden aan de suggestie dit jaar Zwarte Piet helemaal te zullen discrimineren, door hem helemaal in de ban te doen. Maar nee, dat willen we natuurlijk ook niet: niet discrimineren, maar ook niet buitensluiten.
Zonder gekheid: het is natuurlijk een slechte zaak als mensen uit een bevolkingsgroep zich negatief bejegend voelen. En discriminatie op zich vind ik absoluut verwerpelijk. Dat is dan ook beslist iets wat we een halt moeten toeroepen als we dit opmerken. Ik vind het juist zo mateloos fascinerend dat er van ‘de mens’ zo’n slordige 7 miljard verschillende varianten van bestaan, allemaal even uniek. Allemaal verschillend, maar iedereen gelijk. Discriminatie is aangeleerd. Maar wel hopeloos uit de tijd en is wat mij betreft ook beter maar weer afgeleerd. Maar dit?
Vroeger had ik een vriendin (heel lang zelfs mijn beste vriendin, maar ook de beste vriendschappen kunnen uit elkaar groeien) en die was –platgezegd- zo zwart als roet. Niet dat je daar iets van zag hoor. Sterker nog: ik heb het zelf heel lang niet gezien. Ik zal zo rond de kleuterleeftijd zijn geweest toen we samen in de zandbak voor ons huis aan het spelen kwamen, toen ik erop gewezen werd. Een groepje kinderen begon haar te pesten door haar uit te schelden, door te zeggen dat ze zwart was. Zij, zwart? Nee, dat had ik niet gezien. Ik herinner me dat ik haar nog grondig bekeken heb, om te kijken of ze misschien in modder had gespeeld, of misschien ergens stiftstrepen had of zo. Maar ik had helemaal niets aan haar opgemerkt. Totdat die kinderen dat opmerkten. Die rotkinderen! Voor mij was ze nooit ‘zwart’, totdat iemand me erop gewezen had.
Dan een andere herinnering die zich bij me opdringt bij het lezen van het krantenartikel: een oom en tante van mijn man woonden gedurende een aantal jaren op Aruba, wat ons een open uitnodiging verleende om daar te komen logeren wanneer we maar wilden. Dat wilden we geregeld. En dat wilden we graag een keer in de winter. We hebben er in de haven de boot van Sinterklaas zien aankomen, inclusief Zwarte Pieten. Ik geloof niet dat ik ook maar een zweempje heb opgevangen van een onderdrukt verleden over een onderdrukt verleden van de Zwarte Pieten daar. Misschien omdat niemand ze daar op gewezen had?
En dan nu die verhelderende conclusie dat die zwarte roetmop gewoon écht een roetmop is. Letterlijk! Ik ben erdoor in vertwijfeling geraakt: is het echt een briljante compromis of is dit een slechte grap? Als kind geloofde ik ooit natuurlijk heilig in de Goedheiligman en zijn zwarte knecht, maar niet in een zekere schijnheiligheid daarachter. Ik wist namelijk niet beter of Zwarte Piet was ook echt een schoorsteenvegertje. Daarom was hij zwart als roet. En daarom zwaaide hij met een roede en kwamen cadeautjes altijd via de schoorsteen in de schoenen terecht. Dat was toch logisch? De combinatie was in de oude setting als een beetje grillig, maar toe nou toch, waarom zou een Spaanse heilige van Turkse komaf Hollandse kindertjes verrassen door een negerslaaf het dak op probeert te krijgen? Dat is vragen om ongelukken! Totdat ik erop gewezen werd…
Er is altijd keuze
Als je het nieuws erop naleest, dan zou de vraag of er nog geloof is in de goedheid van de mens je somber kunnen stemmen. Behalve dat de wereld hier en daar gekweld wordt door ziektes en natuurrampen, wordt ‘de mens’ voornamelijk gekweld door zichzelf. Tijdens mijn vakantie viel mijn oog op een artikel in een tijdschrift, waarin op een grafiek de grootste bedreigingen uit de natuur voor ‘de mens’ werden weergegeven. Haaien, leeuwen, tijgers, olifanten, nijlpaarden haalden het niet bij…je raadt het al: ‘de mens’ zelf. Misschien was ik nog wel het meest geschokt door het feit dat het me niet eens verbaasde.
De laatste tijd hoor ik geluiden over mensen die het nieuws mijden, omdat de hoeveelheid ellende die over ons uitgestort wordt veelal te goot en te veel wordt. De rauwheid van het menselijk geweld komt ongefilterd bij ons binnen, de wreedheden zijn on-line en real time te volgen. Het voedt dikwijls de angsten en verscherpt de meningen. (Persoonlijk volg ik het nieuws, om toch betrokken te willen blijven met wat er op de wereld gebeurt, maar ik probeer me zoveel mogelijk te onthouden van het zien van de beelden erbij). Maar er is altijd keuze.
Het is inmiddels ruim een maand geleden dat de vliegramp met vlucht MH17 van Malaysia Airlines plaatsvond. Uit de lucht geschoten, uit het leven gegrepen. Morgenmiddag wordt op een middelbare school bij ons in de buurt een omgekomen gezin herdacht. En zo slaat de ramp nog blijvend gaten op verschillende plekken in onze gemeenschap. Slachtoffers van een oorlog waar zij geen deel van uitmaakten, totdat zij het doelwit werden. De daders zijn mensen die strijden voor hun idealen of voor simpelweg meer macht. Doelen die vreemd genoeg de plaats hebben ingenomen van hun geweten en hun compassie voor de medemens. Ook zij hadden de keuze.
Dan wordt het nieuws al wekenlang beheerst door de ellende in de Gaza-strook en de wreedheden die de ISIS-strijders veroorzaken. Mensen die elkaar letterlijk naar het leven staan, vanwege verschil van afkomst of religie. Terwijl ieder kind snapt dat de plek waar je geboren bent doorgaans bepalend is voor die identiteit. En dat religie niets, maar dan ook helemaal niets met oorlog te maken heeft en daar dan ook niet de werkelijke oorzaak van is. Als je ervan uit mag gaan dat religies –van weke overtuiging dan ook- in de basis juist van eenheid en liefde getuigen, is het dan niet wrang dat mensen het tegenovergestelde doen? Met welke religie je aan God, of hoe je de goddelijke entiteit ook noemen wil, bent voorgesteld is vaak bij geboorte bepaald. Elkaar erom willen bestrijden heeft alles met de hang naar macht en niets met geloof te maken. Toch neigen mensen soms om het onderliggende geloof ‘de schuld’ van de ellende te geven. Er is altijd keuze.
De wereld kunnen we niet veranderen. Niet alleen en niet in een keer. Maar wel de leefwereld om ons heen. ‘De mens’ onderscheidt zich van al het andere leven op deze aarde, door de keuzevrijheid die hij heeft.
Ineens moet ik terugdenken aan onze afgelopen vakantie: in New Orleans raakten wij aan de praat met een zwerver, een donkere jongen. Hij vertelde ons dat zijn leven eerst werd beheerst door boosheid. Boosheid vanwege zijn verminderde kansen op de arbeidsmarkt, vanwege zijn huidskleur. Boosheid vanwege de ramp die de orkaan Katrina voor de stad had veroorzaakt. Het bracht hem op het verkeerde pad en het verkeerde pad leidde naar een aantal jaren gevangenisstraf. Nu was hij weer vrij, maar niet alleen in letterlijke zin. Hij zei: ‘Ik kies nu voor liefde in plaats van angst. Dat maakt mij vrij.’
Bewust-zin 