loslaten
Naar binnen!
Het leven wordt ‘donkerder’ nu de dagen korter worden. Het najaar doet ons beseffen wat we onderweg zijn kwijtgeraakt. Dat doet pijn en het maakt misschien zelfs onzeker.
Dus keren we wat naar binnen. Letterlijk of overdrachtelijk, noodzakelijk of vrijwillig. Door corona of de griep, of het weer, maar ook: afscheid moeten nemen van vertrouwde omstandigheden of dierbaren maakt dat we naar binnen keren, vertragen, verstillen.
‘Tu me manques’, zeggen de Fransen als ze ‘Ik mis je’ bedoelen. Dat zegt zoveel meer dan dat simpele missen of iets kwijtraken dat wij doen. Dat gaat dieper: je ontbreekt aan mij, je mankeert aan mij. Dat gaat over verlies dat pijn doet. En als het donker wordt, voelen we de pijn van gemis misschien nog wel meer.
Nemen we genoegen met ‘binnen’, door de omstandigheden die ons beperken in beleven wat er ‘buiten’ gebeurt? Wat vinden we er?
Misschien gaat het naar binnen keren juist over zoveel méér en zijn we op zoek naar datgene -of Diegene- die ons soms zo lijkt te ontbreken. Zoeken we dan niet te veel buiten ons wat zo dichtbij te vinden is, zoals je soms kunt zoeken naar een bril die op je hoofd zit?
Je hoeft niet te zoeken. Wat echt van belang is vind je dichtbij: vanbinnen.
– eerder verschenen in Spirit, jaargang 8 nummer 1, september 2022
Met stille trom…
maar wie weet kan het wel andersom:
vásthouden aan wat kán
en wat geen aandacht krijgt vertrekt met stille trom.
…
Het is zo’n lekker ‘modewoord’: loslaten. En iedereen moet daar vooral ook heel erg druk mee zijn, met dat loslaten. Overbodige ballast, een last op je schouders, dus hóp, weg ermee! Dan ben je ervan verlost. Maar al wat we doen als we heel erg druk zijn met het concept van proberen iets los te laten, is dat we er misschien juist krampachtig aan vasthouden. Want dat is wat aandacht doet. De oude wet van: alles wat aandacht krijgt, groeit. En dus zuigt het proces van loslaten alle focus naar zich toe.Misschien is het beter om dat wat we los zouden willen laten dan ook maar zo min mogelijk aandacht te geven. Ja even dan, als het langskomt. Het moet immers geen strijd worden. juist niet. Het mag met stille trom vertrekken en roemloos de aftocht blazen, als het de strijd verloren heeft. En als we ons ervan bewust zijn wat we er daadwerkelijk mee gewonnen hebben. Dan krijgt het een tromroffeltje van de trom van overwinning. Kwestie van focus…
De bomen waren prachtig:
ze lieten licht door als waren ze een kerkgewelf.
Ik voelde me even nietig als machtig,
en wie ik tegenkwam was: mezelf.
Vandaag zette de oostenwind de bomen in beweging, als een soort intredelied van de herfst. De eerste lichting herfstbladeren die niet meer aan hun oerbron vastzat, liet los. De wind schudde zo wat speels door de boomkruinen en het maakte het vlak voor onze deur nieuw aangelegde fietspad goud gestipt. Wie vandaag een frisse neus wilde halen zal daar beslist in zijn geslaagd.
Vandaag was het zo een uitgesproken herfstdag waarop het heerlijk is om er buiten met volle teugen van te proeven. Zonlicht dat als harpsnaren door het al dunner wordende bladerdek van de bomen valt. Bladeren getooid in warme kleuren. De laatste stuiptrekkingen voordat ze los moeten laten en op de bodem zullen verpulveren. De bladeren gaan dood en dus de boom in zekere zin ook. Dat is tenminste zoals ik vroeger bomen zag als het herfst of winter was. Kaal, leeg, dor en doods. Maar de boom gaat niet dood, integendeel! Wie goed kijkt, ziet dat een herfstboom eigenlijk vol leven zit. Leven dat nog komen moet, maar dat tijd nodig heeft om te groeien. En vandaag zag ik dat: nieuwe scheuten aan de boom zaten als kleine uitsteeksels aan de uiteinden van de takken, opgekruld als nieuw leven dat nog uitgebroed moet worden. De bladeren die de boom verliest, zijn slechts de overbodige ballast die kracht en energie aan de boom onttrekken. Kracht die de boom juist zo hard nodig heeft om tot die volgende groeifase te kunnen komen. Nog even tonen ze ons in warme kleuren het leven dat in zich hebben meegedragen. De boom bundelt zijn kracht, totdat op het juiste moment in de tijd de boom zijn pracht weer tonen kan en blad, bloem, zaad en vrucht voortbrengt. We denken dat de tijd in de natuur zich beweegt in een cirkel van seizoenen, maar het is misschien meer een soort spiraalvorm die zich vooruit beweegt door de tijd. Er is dus altijd een vorm van ‘nieuw’. Ook in deze herfst, waar de boom net alles wat ‘oud’ is aflegt.
Wie weet schuilt daar wel een soort boodschap voor ons mensen in: soms moeten we dat we met ons meedragen maar hoort tot ons verleden afleggen, zodat we onze handen weer vrij hebben om iets nieuws aan te pakken. Om onze kracht te hervinden zodat we kunnen groeien, tot we op het juiste moment weer in bloei komen. Er is misschien geen ‘dood’, maar slechts een andere vorm van voortleven.
De herfst is bedoeld om los te laten,
anders hou je teveel vast.
Ook al heb je het misschien niet in de gaten,
maar dan wordt het je tot last.
Over stilte gesproken…
‘Don’t break the silence unless you can improve it ‘. Het is een bekend gezegde. Want De Stilte, hoe zou je die kunnen verbeteren? Hoe kun je daar iets aan toevoegen? Door deze schijnbare tegenstelling én omdat het vandaag de Dag van de Stilte is, durf ik er toch wat over te zeggen en hopelijk ook iets aan toe te voegen. We krijgen tenslotte niet voor niets een extra uur erbij morgen, dus er is vast niets mis mee om die te vullen met stilte. Toch, toen ik laatst voor een interview gevraagd werd om over stilte te spreken, klonk dat als een contradictie. Want wie ben ik om iets over stilte te kunnen zeggen? En wie luistert dan: zijn dat mensen die de kracht van de stilte goed kennen of daar juist naar op zoek zijn? Misschien moet je de stilte helemaal niet uit willen spreken? Stilte is veelzeggend en stilte spreekt voor zich, in iedere taal.
Soorten stilte
Er is een groeiende behoefte aan stilte. Niet voor niets vind je stilte-coupés in treinen, stilteruimtes in ziekenhuizen of kan men een stilte-retraite houden in kloosters. Dit alles als tegenhang voor de continue bereikbaarheid die mensen door middel van hun telefoons of social media-contacten menen te hebben. Juist in de stilte kunnen we echte verbondenheid ervaren. Op de eerste plaats met onszelf. Want wie het in zichzelf niet vindt, die vindt het nergens.
Stilte is universeel, maar toch klinkt het niet voor iedereen hetzelfde. Het is duidelijk dat er verschillende vormen van stilte bestaan en dat ieder er iets anders in hoort. Waar het voor de een aanvoelt als een kwelling, zo voelt het voor een ander als balsem voor de ziel. En het komt ook niet altijd en voor iedereen gelegen. Stilte: soms zoeken we het, soms vindt het ons. Het onderscheidt zich in veel varianten. Stilte klinkt overal hetzelfde, maar je hart bepaalt wat je erin hoort.
Stilte: iets om bang voor te worden?
In de hectiek van ons dagelijks bestaan wordt de stilte zo dikwijls overstemd. Het lijkt iets te zijn geworden om bang voor te zijn, want in de stilte komen onze diepste angsten aan het woord. En dus omringen we ons liefst continu en overal met geluid. Impulsen, de vraag om aandacht, de roep om méér. En tegelijk: is het ook niet een gegeven dat onze samenleving zich verhardt? Het aantal alleenstaanden neemt toe. De zorg loopt terug, waardoor veel mensen in zorgcentra vereenzamen. De ik-maatschappij heeft zijn prijs zolang we nog niet in de wij-vorm denken. En dan valt er soms een wel erg ongemakkelijke stilte. Dat is stilte die ons vindt wanneer wij het niet zoeken.
Veelzeggende stilte
Maar soms spreekt ook een andere stilte. In de tijd rond een zware operatie van een dierbare hing ik eens rond in het ziekenhuis. Daar vond ik een `stilteruimte´. Bijzonder om te constateren dat stilte om ruimte vraagt en het kennelijk ook heeft als je het zoekt. Zelden klonk stilte zo mooi. Het licht was gedempt, er hing een donkerrood fluwelen gordijn aan de wand, er stond een heiligenicoon op een standaard en een kaarsenstandaard waar wat stompjes kaars in flakkerden. Maar ik zag nog iets: gebedenboeken op een tafeltje spraken er in stilte alle talen. Alle religies lagen er gebroederlijk naast elkaar, alsof de diepere stilte waarin alle wijsheid ligt besloten ze met elkaar verbindt. Een zachte, troostende stilte. Dat is wat wij vandaag de dag zo hard nodig hebben.
De stille stem in jezelf laten spreken
Heeft niet iedereen zo´n stilteruimte in zichzelf? Zo klein dat je er misschien naar zoeken moet. En de stilte luistert als wij zwijgen in alle talen. Het is een weldaad om de stilte zo nu en dan de ruimte te geven. Ruimte voor je diepste gedachten of als bron van inspiratie. Vaak krijgt het pas een plek als er de tijd aan geschonken wordt, ingegeven door (religieuze) periodes van zelfreflectie, vasten, stilteretraites of pelgrimages, of simpelweg geboren uit de wens om het lawaai even te ontstijgen. Ook deze tijd, de donkere dagen van het seizoen waarin het leven zich in zichzelf terugtrekt, kenmerkt zich door de ingetogenheid van de stilte. De louterende kracht die ervan uit gaat, wint terrein. Het is zowel een leraar als bron van diepe wijsheid.
Door stilte kom je weer in balans
Af en toe de stilte opzoeken past bij onze natuurlijke behoefte. Het is noodzakelijk om zo nu en dan weer even op adem te komen. Om na te denken over de rol die we voor onszelf en de ander vervullen, over dingen denken die we anders of beter kunnen doen. Daarmee breng je de dingen weer een beetje beter in balans.
Het is ook een kwestie van loslaten. Loslaten van lasten die we met ons meezeulen, van gewoontes die aan ons kleven maar uiteindelijk niet meer bij ons horen. Een loslaten dat bevrijdend werkt, omdat ruimte ontstaat voor ‘nieuw’. Loslaten, zoals de boom haar blad verliest. Het lijkt alsof het leven uit de boom verdwijnt, wanneer zij afstand doet van haar bladeren. Maar de boom gaat niet dood, integendeel: we zien slechts de verstilling. Wie goed kijkt, ziet dat een herfstboom eigenlijk vol leven zit. Leven dat nog komen moet, maar dat tijd nodig heeft om te groeien. Een periode van reiniging door stilte, om daarin de ruimte te vinden om zelf verder te groeien. Stilte is een vorm van transformatie. Op al het ‘oud’ volgt ‘nieuw’.
Is het moeilijk om stilte te kunnen vinden?
Hoewel het begrip ‘stilte’ onderhand tot gemeengoed geworden is, wordt toch nog vaak gedacht dat je stilte moet leren ‘beoefenen’, dat het een soort van foefje is dat je eerst onder de knie moet krijgen door intensieve meditatie. Niets is minder waar: je moet er eigenlijk juist zo min mogelijk voor doen om het te vinden. Het is een kwestie van de tijd nemen voor jezelf en een moment van rust inlassen. Dat wil echter niet zeggen dat het vandaag de dag niet lastig is om ergens de stilte te kunnen ervaren…
Afgelopen week was ik in Zeeland. Als Randstedelijke stadsbewoonster werd ik er haast overvallen door de weldaad van rust en ruimte. Het uitgestrekte strand en de oneindig ogende zee brengen altijd als vanzelf een natuurlijke rust, de cadans van de golfslag werkt haast hypnotiserend en dat heeft op mijn gemoed een soort geruststellende, troostende werking. Dan en daar geldt alleen het hier en nu. En daar te midden van wind en water was het zalig om mijn longen eens goed schoon te laten blazen en de frisse zeelucht op te snuiven. De lucht daar was geladen met een aangename stilte. En toch… ook in de hectiek van ons bestaan is het van belang om datzelfde effect van rust te vinden. Om op eenzelfde manier eens even diep adem te halen om de rust te kunnen hervinden. Even stilstaan om dan weer vooruit te kunnen komen.
Stilte verbindt
Juist in de stilte kunnen we verbondenheid ervaren. In de eerste plaats met onszelf. Zodra je in staat bent om de rust in jezelf te vinden, waar je ook bent, word je geconfronteerd met de stem van je eigen gedachten. Ze kunnen komen en gaan, ze krijgen de ruimte om er te zijn. Pas in stilte kun je het beste luisteren. Een luisteren dat bestaat uit waarnemen, zonder te oordelen, laat staan te veroordelen. In die stilte vind je de verbondenheid met je diepste ‘ik’. Stilte die heelt, die bemoedigt. Dat is de stilte die zoveel zeggen kan. Als een gebed zonder woorden. Maar misschien voelt dat voor een ander als een gebed zonder end? Praat ik teveel over stilte?
Persoonlijke en gedeelde stilte
Misschien is stilte zodanig individueel, dat het nimmer overdraagbaar is? Er is intussen al zoveel over gezegd en geschreven -ook door mijzelf-, maar het is hoe dan ook in essentie een persoonlijke ervaring en die klinkt voor iedereen anders, wat voor invulling je er ook aan geeft. Toch is het niet zo lastig om vanuit die innerlijke verbondenheid ook de verbinding met anderen te ervaren. Stilte om te ontdekken dat er een zachte stem fluistert, nee róept, om vrede. We kennen nog de vrede in ons land, maar kennen we ook vrede in ons hart? Het vraagt om de ruimte om daarover na te denken. Met z’n allen tegelijk, want gedeeld gedachtegoed maakt krachtig. Stilte om te bidden, te vragen of te wensen. Stilte is universeel, schept ruimte. Al is het maar een uurtje, al begint het maar met een dag. Het initiatief achter de ‘Dag van de stilte’ is interreligieus, net als de stilte zelf. En daar waar de stilte klinkt, is het alsof de tijd stilstaat…
(PS: ik schreef al eerder over de veelzeggende kracht van stilte, o.a. in mijn gedichtenbundel ‘Luisteren naar de stilte’. Zie https://bewustzin.wordpress.com/luisteren-naar-de-stilte/)
Jezus is verschenen!
Voor mij ligt het blad ‘Jezus!’ Ik heb het gekocht uit nieuwsgierigheid en het ligt nog ongelezen op tafel, zodat ik er ook nog even geen mening en geen oordeel over heb. Behalve dan dat ik het een bijzonder gegeven vind dat Jezus nu een eigen ‘glossy’ heeft. Omdat veel beroemdheden een eigen glossy hebben. Jezus nu dus ook. Mijn eerste gedachte was dat het bewijst dat Jezus dan duidelijk nog steeds leeft onder ons, mensen. Toch vind ik Jezus-met-een-uitroepteken meer iets weghebben van de krachtterm, die naar het schijnt miljoenen keren per dag gebezigd wordt. Het lijkt me een blad dat een mix presenteert van de dingen die we weten en de dingen die we menen te weten over Jezus, als historisch figuur, als profeet en als icoon van een van de grootste religies. Ik heb er dus nog geen mening over, behalve de gedachte dat ieder Jezus op eigen-wijze in zal kleuren. Met of zonder glossy.
Vandaag begint ook de ‘vastentijd’, de tijd die ligt tussen Aswoensdag en Pasen. ‘Vasten is het zich geheel of gedeeltelijk onthouden van eten of drinken voor een bepaalde periode’, zoals Wikipedia het omschrijft. Dat is niet niks, ook al ligt de nadruk op ‘niks’. Maar daar is nog lang niet alles mee gezegd en de omschrijving dekt misschien de lading niet. ‘Vasten’ is doorgaans eerder een kwestie van loslaten. Loslaten van de lasten die we met ons meezeulen, van gewoontes die aan ons kleven maar uiteindelijk niet bij ons horen. Een loslaten dat bevrijdend werkt, omdat ruimte ontstaat voor ‘nieuw’. Een periode van reiniging door matiging, om daarin de ruimte te vinden om zelf te groeien. Vasten is dus als het ware een weg van het oude naar een nieuw begin. En een nieuw begin kan alleen ontstaan als er ook sprake is van een einde, iets ouds dat overgaat in het nieuwe. Een soort voorjaarsschoonmaak, eigenlijk.
In de Christelijke traditie verwijst de vasten naar een periode uit het leven van Jezus, voordat hij zich als prediker had ontplooid. Jezus werd door ‘de Geest’ gedreven naar de woestijn, waar hij veertig dagen verbleef. In die periode was hij teruggeworpen op zichzelf. Hij koos er uiteindelijk voor om ‘arm’ te worden, zich klein te maken, mens te zijn onder de mensen. Hij werd er een ander mens van, zou je kunnen zeggen. Maar Hij verarmde zichzelf niet met armoede als doel: Hij deelde in zijn rijkdom. Het was een ander soort rijkdom dan dat wat de mens in zijn conventionele gedachten als rijkdom kent. Het zegt iets over een liefde die vrijgevig is. Liefde creëert gelijkwaardigheid en plaatst de wereldlijke rijkdom in het licht van betrekkelijkheid. Het is de liefde uit compassie en solidariteit die, als je daarin deelt, zorgt dat ieder daar rijker van wordt. En wie zich bemind weet, bezit uiteindelijk een rijkdom die groter is dan wat je hier op aarde in materieel opzicht kunt bezitten. Het is een rijkdom voorbij vergankelijkheid, die je verkrijgt door jezelf dingen te ontzeggen en door te delen in het goede. Natuurlijk: er bestaat nog steeds ontzettend veel armoede en ongelijkheid op de wereld. In materieel opzicht, maar uiteindelijk in de basis vooral ook in geestelijk opzicht. Want Liefde is het antwoord op alle armoede.
In die zin is het functioneel als wij die tocht door de woestijn als voorbeeld nemen en ons even terugtrekken in een overdrachtelijke woestijn van versobering. Nergens ben je meer op jezelf teruggeworpen als in een woestijn. Geen plek om te schuilen en het enige gezelschap dat je er treft ben je zelf, is jezelf. Er is geen drukte waarin je op kan gaan en waarin je je verliezen kan. Er heerst een voortdurende stilte. Een stilte die niet hetzelfde is als leegte, maar een stilte waarin je groeien kan. Juist als je je verloren voelt, kan je worden gevonden. In die zin kan stilte heel zinvol zijn. Een verkozen stilte, om daarin juist de aandacht te vinden om te kunnen luisteren naar de dingen die er echt toe doen. Als wij die stilte vinden kunnen, dan maken we vanzelf weer een beetje meer ruimte voor God.
Vasten is een gebruik dat binnen veel meer religieuze stromingen is geborgen. Zowel het jodendom, de islam, het baha’i-geloof het hindoeïsme als het boeddhisme kennen vasten-rituelen. Iedere religie heeft zo z’n eigen definitie voor het vasten. Vasten kan een middel zijn om tot bezinning te komen, doordat in een periode van matiging er minder afleiding is van impulsen, of juist door jezelf te sterken om impulsen te weerstaan. In de natuurgeneeskunde wordt het vasten gebruikt als reinigingsmiddel, of populairder gezegd: om te ‘detoxen’.
Vasten is in ieder geval een periode van matiging. Maar het is beslist niet alleen ‘het zich onthouden van voedsel’. Dan blijft het steken bij een fysiek proces. Vasten is ook een periode van reiniging voor de geest. Dat begint dan misschien bij het matigen en het minderen, maar het blijft niet steken bij de buitenkant. In die periode van matiging ontstaat ook ruimte voor zelfreflectie. Daarbij helpt het fysieke vasten, maar evenzeer helpt het om af en toe stil te staan bij en ons (opnieuw) bewust te worden van de overvloed die we wellicht ervaren. De tv en de contacten via social media kunnen misschien wat minder vaak. Toegegeven: dat vind ik nog best lastig.
Af en toe de stilte opzoeken helpt bij het ‘reinigen’ van de geest. Om na te denken over de rol die we voor onszelf en de ander vervullen, over dingen denken die we anders of beter kunnen doen. Met vasten breng je de dingen weer een beetje beter in balans. Dat kan niet alleen fysiek zijn, noch alleen mentaal. Lichaam en geest vormen immers een geheel met elkaar. En in die zin kan je in veel bredere zin matigen en minderen, nadenken over duurzaamheid in je werken en wonen, of door te delen in dat waar je teveel van hebt. Het oude gebruik om de snoep-pot 40 dagen dicht te laten is misschien zo goed als verdwenen, maar de traditionele ‘vastenactie’ is gebleven. Iets geven aan een ander is immers van alle tijden. De kaders waarin het vasten wordt beoefend vervagen dan misschien hier of daar tegenwoordig, maar het is in essentie een persoonlijke ervaring, wat voor invulling je er ook aan geeft.
Vasten is dus een manier waarop we op weg kunnen gaan naar Pasen. De symboliek van de weg waarvan we geloven dat die niet eindigt bij de dood, maar dat er iets is voorbij ons weten. Het geloof en vertrouwen dat het Woord levend wordt, dat er een redder komt die ons uit onze zonden bevrijdt. Maar tot die tijd zullen wij het hier samen moeten zien te maken. Tot die tijd zijn wij Zijn lichaam en bloed, vormen wij Zijn handen en voeten, om op weg te gaan naar elkaar en om elkaar te helpen. De figuur, de persoon en de verlossing van Jezus kunnen we dus zelf inkleuren, naar de toon en achtergrond van deze tijd. Als ‘krachtterm’, maar dan letterlijk: een gegeven, een begrip dat kracht geeft om voort te doen in Zijn naam. En wie weet, als we dat doorhebben, is de verlosser in ons allen opgestaan…
Ik wens iedereen een bezinningvolle, inspirerende en liefdevolle tijd op weg naar Pasen.
(NB: voor wie nog meer wil lezen over mijn interpretaties van stilte heb ik de gedichtenbundel ‘Luisteren naar de stilte’ samengesteld. Zie: https://bewustzin.wordpress.com/luisteren-naar-de-stilte/)
Stilte, voor een uur, voor een dag?
‘Don’t break the silence unless you can improve it ‘, is een bekend gezegde. Want de stilte, hoe zou je die kunnen verbeteren? Hoe kun je daar iets aan toevoegen? Door deze schijnbare tegenstelling én omdat het vandaag de Dag van de Stilte is, durf ik er toch wat over te zeggen en hopelijk ook iets aan toe te voegen. We hebben tenslotte niet voor niets een extra uur erbij ‘gekregen’ vandaag, dus er is vast niets mis mee om die te vullen met stilte. Toch, toen ik laatst gevraagd werd om over de stilte te spreken, klonk dat als een contradictie. Want wie ben ik om iets over stilte te kunnen zeggen? En wie luistert er dan: zijn dat mensen die de kracht van diepere stilte goed kennen of daar juist naar op zoek zijn? Misschien moet je de stilte helemaal niet uit willen spreken? Stilte is veelzeggend en stilte spreekt voor zich. Dus nee, erover spreken leek me niet voor mij weggelegd. Maar ik ben vandaag wel betrokken bij een stilte-activiteit. (zie: http://www.roos.nl/agenda/dag-van-de-stilte-stiltemiddag/ . Daar liggen o.a. enkele van mijn dichtbundeltjes ‘Luisteren naar de stilte’ te koop).
Soorten stilte
Het is wel duidelijk dat er verschillende vormen van stilte bestaan en dat ieder in de stilte iets anders hoort. Waar het voor de een aanvoelt als een kwelling, zo voelt het voor een ander als balsem voor de ziel. En het komt ook niet altijd en voor iedereen gelegen. Stilte: soms zoeken we het, soms vindt het ons. Stilte onderscheidt zich in veel varianten. Stilte klinkt overal hetzelfde, maar je hart bepaalt wat je erin hoort.
Stilte om bang voor te worden
In de hectiek van ons dagelijks bestaan wordt de stilte zo dikwijls overstemd. Geluid, we hebben er zo veel van. Stilte is iets geworden om bang voor te zijn, want in de stilte komen misschien onze diepste angsten aan het woord. En dus omringen we ons liefst continu en overal met geluid. Impulsen, de vraag om aandacht, de roep om meer. Maar de roep om stilte groeit. En tegelijk: is het ook niet een gegeven dat onze samenleving zich verhardt? Het aantal alleenstaanden neemt toe. De zorg loopt terug, waardoor veel mensen in zorgcentra vereenzamen. Dan lezen we in de krant dat iemand maanden dood in huis heeft gelegen, voordat hij of zij werd opgemerkt. Geleefd of anders in ieder geval gestorven in eenzaamheid. De ik-maatschappij heeft zijn prijs zolang we nog niet in de wij-vorm denken. En dan valt er soms een ongemakkelijke stilte.
De stilte doorbroken
Begrijp me niet verkeerd: ik realiseer me dat in de huidige communicatie-maatschappij nieuwe ontwikkelingen de eenzaamheid juist kunnen doorbreken, zoals het geval is met social media. Dan is het een kwestie van het vinden van nieuwe wegen en oplossingen. Door behoeften en nieuwe inzichten te combineren, ontstaat soms een bijzondere win-win situatie. Zo las ik over een project voor Braziliaanse tieners, die via skype contact onderhielden met eenzame bejaarden in Amerika. De ene groep kon de taalvaardigheid opvijzelen, terwijl de andere nieuwe aanspraak vond. Het kan veel mensen makkelijk uit hun isolement halen. Het internet is niet voor niets de deur naar ongekende mogelijkheden en oneindige contacten. De verbondenheid tussen mensen is tegenwoordig snel en draadloos. Hoewel het gebruik van social media in onze maatschappij niet meer weg te denken is, belet het ons niet om over de vorm en mate ervan na te denken. En wanneer het probleem van eenzaamheid niet on-line is op te lossen, dan zit er toch nog altijd een uit-knop op het apparaat dat ons belet om ouderwets contact te maken.
Stilte, de stem van dood en verlatenheid
Er bestaat naast de stilte van de eenzaamheid nog een onaangename vorm van stilte. Ik heb een aantal keren de stilte ervaren, op een stoel naast een ziekenhuisbed. Daar voerde De Dood een verwoede strijd met degenen die ik liefhad. De strijd van leven op dood kent een beklemmende stilte, die als een zwarte deken over je heen valt en je het ademen haast beneemt. Ongemakkelijke stilte die haast hoorbaar valt. Nadrukkelijk en voelbaar aanwezig. De echo van die stilte klinkt door in het tikken van de klok, die schijnaar een vast onderdeel vormt van ziekenzalen, om ons bewust te maken van de eindigheid van ons menselijk bestaan. Het echoot in de witte klompen van het ziekenhuispersoneel en het gerammel van de karretjes met medicamenten die ze voortduwen. Het maakt dat de tijd veel langzamer lijkt te gaan dan het nadrukkelijk getik van de seconden op de klok en tegelijk zorgt het ervoor dat je vast wilt houden aan dat wat eens was. Het dient zich aan, samen met eenzaamheid die daarna volgt en die weerkaatst in de dichtgetrokken gordijnen van een huis waar het leven uit vertrokken is. Dat is stilte die ons vindt wanneer wij het niet zoeken.
Veelzeggende stilte
Maar soms spreekt ook een andere stilte. In de momenten rond een operatie hing ik eens rond in het ziekenhuis. Daar vond ik een `stilteruimte´. Bijzonder om te constateren dat stilte om ruimte vraagt en het kennelijk ook heeft als je het zoekt. Zelden klonk stilte zo mooi. Het licht was gedempt, er hing een donkerrood fluwelen gordijn aan de wand, er stond een heiligenicoon op een standaard en een kaarsenstandaard waar wat stompjes kaars in flakkerden. Toen ik er een kaars aanstak, ontbrandde er tevens een gebed in mij. Maar ik zag nog iets: gebedenboeken op een tafeltje spraken er in stilte alle talen. Alle religies lagen er gebroederlijk naast elkaar, alsof de diepere stilte waarin alle wijsheid ligt besloten ze met elkaar verbindt. De ruimte was gevuld met gebeden die er gepreveld maar nooit vertrokken zijn. Gebeden als reddingsboeien in de woelige zeeën van wanhoop en verdriet, ankers die weer vaste grond bieden als die onder onze voeten lijkt te zijn weggeslagen. De tijd stond stil, daar waar hoop en wanhoop geklonken hebben. Uitingen van zowel liefdevolle dankbaarheid als troosteloze angst in uitersten die, ineen geslingerd, een merkwaardige balans gevonden hebben. De angst die als een grauwsluier over mensen ligt ,wordt verjaagd door het licht van het stille gebed, tot we weer lucht krijgen. Het behoedt ons tegen de zinloosheid van de angst. Angst is een sprong in het diepe, zonder het valscherm van de hoop. Momenten zijn hier om vergeten te worden of vast te houden, terug te geven aan de Schepper of te koesteren en wanneer ons hart te klein blijkt om alles vast te houden, zoeken we naar de hand die ons optilt. Een zachte, troostende stilte. Dat is wat wij nodig hebben.
De stille stem in jezelf laten spreken
Heeft niet iedereen zo´n stilteruimte in zichzelf? Zo klein dat je er misschien naar zoeken moet? Als je het hebt dan resoneert het liefde en licht, als je het niet hebt, dan zal je het ook niet vinden. En de stilte luistert als wij zwijgen in alle talen. Misschien bestaat daarom een groeiende behoefte om in deze hectische wereld bewust de stilte op te zoeken. De stilte spreekt aan. Dat zien we terug in stilteruimtes, stilte-werkplekken, stiltecoupés; of stilte-retraites in kloosters, als tegenhang voor de continue bereikbaarheid die mensen door middel van hun telefoons of social media-contacten menen te moeten hebben. Het is een weldaad om de stilte zo nu en dan de ruimte te geven. Ruimte voor je diepste gedachten of als bron van inspiratie. Vaak krijgt het pas een plek als er de tijd aan geschonken wordt, ingegeven door (religieuze) periodes van zelfreflectie, vasten, stilteretraites of pelgrimages, of simpelweg geboren uit de wens om het lawaai even te ontstijgen. Het is die voedende wijze stilte die monniken hun leven lang aan een klooster kan binden. Ook deze tijd, in de donkere dagen van het seizoen waarin het leven zich in zichzelf terugtrekt, kenmerkt zich door de ingetogenheid van de stilte. De louterende kracht die ervan uit gaat wint terrein. Het is zowel een leraar als bron van diepe wijsheid.
Door stilte kom je weer in balans
Het hanteren van een periode van stilte is ook een gebruik dat binnen veel religieuze stromingen is geborgen. Verscheidene religies kennen rituelen voor het vasten, waar de zelf verkozen stilte deel van uitmaakt. Het is een periode van matiging, die zich beslist niet alleen kenmerkt door ‘het zich onthouden van voedsel’. Dan blijft het steken bij een fysiek proces. Vasten is ook een periode van reiniging voor de geest. Dat begint dan misschien bij het matigen en het minderen, maar het blijft niet steken bij de buitenkant. In die periode van matiging ontstaat ook ruimte voor zelfreflectie. Daarbij helpt het fysieke vasten, maar evenzeer helpt het om af en toe stil te staan bij en (opnieuw) bewust te worden van de overvloed die we wellicht ervaren. Om na te denken over de rol die we voor onszelf en de ander vervullen, over dingen denken die we anders of beter kunnen doen. Daarmee breng je de dingen weer een beetje beter in balans. Zo breng je de stilte in jezelf. Dat is niet alleen een fysiek, noch alleen een mentaal proces. Lichaam en geest vormen immers een geheel met elkaar. Het is ook een kwestie van loslaten. Loslaten van de lasten die we met ons meezeulen, loslaten van gewoontes die aan ons kleven maar uiteindelijk niet bij ons horen. Een loslaten dat bevrijdend werkt, omdat ruimte ontstaat voor ‘nieuw’. Een periode van reiniging door stilte, om daarin de ruimte te vinden om zelf te groeien. Het is in essentie een persoonlijke ervaring, wat voor invulling je er ook aan geeft. Het initiatief achter de ‘Dag van de stilte’ is interreligieus, net als de stilte zelf. Meditatie is niet per se aan geloof gebonden, maar aan persoonlijke behoefte naar rust en groei.
Stilte: ruimte om in te groeien
Loslaten, zoals de boom haar blad verliest. Het lijkt alsof het leven uit de boom verdwijnt, wanneer zij afstand doet van haar bladeren. Maar de boom gaat niet dood. Integendeel! We zien slechts de verstilling. Wie goed kijkt, ziet dat een herfstboom eigenlijk vol leven zit. Leven dat nog komen moet, maar dat tijd nodig heeft om te groeien. En vandaag zag ik dat: nieuwe scheuten aan de boom zaten als kleine uitsteeksels aan de uiteinden van de takken. De bladeren die de boom verliest, zijn slechts de overbodige ballast die kracht en energie aan de boom onttrekken. Kracht die de boom hard nodig heeft om tot de volgende groeifase te kunnen komen. Nog even tonen ze ons in warme kleuren het leven dat ze in zich hebben meegedragen. De boom bundelt zijn kracht, totdat op het juiste moment in de tijd de boom zijn pracht weer tonen kan en blad, bloem, zaad en vrucht voortbrengt. Stilte is een vorm van transformatie. Op al het ‘oud’ volgt ‘nieuw’. Wie weet schuilt daar wel een boodschap voor ons in: soms moeten we dat we met ons meedragen maar hoort tot ons verleden afleggen, zodat we onze handen vrij hebben om iets nieuws aan te pakken. Om onze kracht te hervinden zodat we kunnen groeien, tot we op het juiste moment in bloei komen.
In stilte spreekt de wijsheid
Stilte die heelt, die bemoedigt. In die stilte voorbij de ruis liggen alle antwoorden. Dat is de stilte die zoveel zeggen kan. Ik zoek en vind daarin een stilte zoals een lenteochtend, waarin alles ontwaakt en het nieuwe leven nog niet weet hoe het leven moet. Die een groter gebeuren aankondigt, maar tot die tijd mij groeien laat. Omdat het niets vraagt. Als een gebed zonder woorden. Maar misschien voelt dat voor een ander als een gebed zonder end? Praat ik teveel over stilte? Misschien werkt de stilte zodanig individueel, dat het nimmer overdraagbaar is? Het is tenslotte een persoonlijke ervaring en klinkt voor iedereen anders.
Stilte verbindt
Juist in de stilte kunnen we verbondenheid ervaren. In de eerste plaats met onszelf. Zodra je in staat bent om de rust in jezelf te vinden, waar je ook bent, word je geconfronteerd met de stem van je eigen gedachten. Ze kunnen komen en gaan, ze krijgen de ruimte om er te zijn. Pas in stilte kun je het beste luisteren. Een luisteren dat bestaat uit waarnemen, zonder te oordelen, laat staan te veroordelen. In die stilte vind je de verbondenheid met je diepste ‘ik’. Vanuit die innerlijke verbondenheid is het niet zo lastig om ook de verbinding met anderen te ervaren. Stilte om te ontdekken dat er een zachte stem fluistert, nee róept, om vrede. We kennen nog de vrede in ons land, maar kennen we ook vrede in ons hart? Stilte vraagt om de ruimte om daarover na te denken. Met z’n allen tegelijk, want gedeeld gedachtegoed maakt krachtig. Stilte om te bidden, te vragen of te wensen. Stilte is universeel. Stilte schept ruimte. Al is het maar een uurtje, al begint het maar met een dag….
https://www.youtube.com/watch?v=KuftYcMDV6U
Bewust-zin 